«Δούλεψε τίμια και εξαντλητικά, βγάλε χρήματα, αγόρασε σπίτι, φόρτωσέ το με έπιπλα και τρόφιμα, πάρκαρε στον κήπο τo τζιπ σου, αγόρασε φιρμάτα ρούχα και αξεσουάρ, πήγαινε δέκα μέρες διακοπές τον χρόνο και τον υπόλοιπο δείχνε τις φωτογραφίες κι όλα θα πάνε καλά». Λίγο πριν το μιλένιουμ, ο Κέβιν Σπέισι ως Λέστερ Μπέρνχαμ στο American Beauty του Σαμ Μέντες γύρισε την πλάτη στο αμερικάνικο όνειρο επιλέγοντας να γυρίζει μπιφτέκια σε φαστφουντάδικο παρά να επιστρέψει στον χώρο της διαφήμισης· το αμερικανικό όνειρο ήδη ψυχορραγούσε. Χρειάστηκε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και έπειτα η μόνιμη ύφεση, εκατομμύρια απολύσεις και ανεργία για να αναρωτηθεί κανείς πόση ασφάλεια παρέχει αυτό το μοντέλο και αν μπορεί να επενδύσει κανείς τη ζωή του σε αυτό.
Εκείνη την περίοδο άρχισαν να ξεπηδούν startup και νέες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που πρότειναν ένα νέο εργασιακό μοντέλο με περισσότερες ελευθερίες για τους εργαζόμενους. Εξάλλου ο κόσμος, μέσα σε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας, έχει αρχίσει να λαμβάνει υπ' όψιν στις επιλογές του και άλλες αξίες, όπως η ελευθερία κινήσεων και η απόκτηση εμπειριών εκτός από την «ασφάλεια» ενός μισθού, που γνωρίζουμε όλοι πόσο σχετική είναι πλέον. Οι εναλλακτικές μορφές εργασίας προσφέρονται κυρίως στον τομέα παροχής υπηρεσιών και μπορούν πλέον να υλοποιηθούν με τη βοήθεια της τεχνολογίας.
Αυτόν τον νέο τρόπο ζωής επιλέγουν και οι digital nomads, άνθρωποι που παρέχουν κυρίως υπηρεσίες συνεργαζόμενοι με εταιρείες ή τρέχοντας τις δικές τους, ενώ παράλληλα ταξιδεύουν ανά τον κόσμο αναζητώντας εμπειρίες και καλό Wi-fi. Κοινότητες ψηφιακών νομάδων ξεπηδούν σε κάθε γωνιά του κόσμου. Mπαλί, Ταϊλάνδη, Σιγκαπούρη, Φιλιππίνες, Βιετνάμ, Λισαβόνα, Βερολίνο, Σαν Ντιέγκο και Κόστα Ρίκα διεκδικούν την προτίμηση των entrepreneurs και των ψηφιακών νομάδων για να τονώσουν την οικονομία τους (η Εσθονία, η Ταϊλάνδη και η Κολομβία ήδη παρέχουν νέου τύπου visa για αυτού του τύπου τους εργαζόμενους).
«Leap of faith» ονομάζεται η βουτιά σ’ αυτόν τον νέο τρόπο ζωής που δεν παρέχει ασφαλώς εχέγγυα, ίσως όμως προσφέρει ευκαιρίες. «Ο φόβος θέλει μικρά πράγματα στην αρχή, να δοκιμάσει κανείς στην αρχή για έναν μήνα π.χ. πηγαίνοντας στη Ρόδο» μας λέει ο Δαμιανός Βαβάνος, που δραστηριοποιείται στον χώρο του digital marketing. «Πρέπει να είναι κανείς ανοιχτός και να έχει θετική στάση, να είναι αυτό που λέμε “yes man”. Προσωπικά ταξίδευα από μικρός, είναι μεγάλη μου αγάπη τα ταξίδια με μηχανή. Στο Βιετνάμ έκανα ένα σημαντικότατο ραντεβού με 4G μες τη ζούγκλα σχεδόν και έλεγα “συγγνώμη μπορεί να έχουμε λίγο θόρυβο στο background”».
Για να ζήσει ο Δαμιανός το όνειρό του, προκειμένου να εξοικονομήσει χρήματα, δεν δίστασε να εργαστεί ως οδηγός νταλίκας για 9 μήνες στην Αγγλία, ζώντας μέσα σε αυτή, ενώ επιμορφωνόταν μέσω podcasts για να αναβαθμίσει τις γνώσεις του στην τεχνολογία. «Ταξίδεψα στην Αίγυπτο, την Ταϊλάνδη, τη Μιανμάρ, την Καμπότζη, το Βιετνάμ δουλεύοντας για την εταιρεία μου. Πήρα μαζί μου βέβαια μικροσυστήματα, υπολογιστές, κάρτες, τηλέφωνα, ό,τι θα μπορούσα να χρειαστώ. Πολύ καιρό πριν, είχα αρχίσει να εκπαιδεύω τους πελάτες μου σε νέους τρόπους επικοινωνίας, π.χ. μέσω skype αντί να κάνουμε συναντήσεις από κοντά. Κι όμως, όταν είδαν ότι θα ταξιδέψω μακριά, κάποιοι υπαναχώρησαν. Έχασα έναν πελάτη που ένιωθε την ανάγκη να δουλέψει με κάποιον που βρισκόταν στη χώρα. Όμως πλέον αυτό πια δεν είναι απαραίτητο σε όλες δουλειές».
Το digital marketing, ο προγραμματισμός, οι συμβουλευτικές υπηρεσίες, το ντιζάιν και η γραφιστική, η συγγραφή κειμένων και το copywriting, μαθήματα αγγλικών ή άλλου τύπου μαθημάτων και πολλά άλλα μπορούν να προσφέρονται μέσω skype χωρίς να διαφοροποιείται το επίπεδο τους. «Το μόνο σίγουρο είναι πως η Ελλάδα θα μπορούσε να γίνει το Hub της Ευρώπης» λέει ο Δαμιανός που τώρα στήνει με την ομάδα του το Social Hackers Academy, μια ΜΚΟ που στοχεύει να εκπαιδεύσει μετανάστες στον τομέα του coding.
Στην Ελλάδα υπάρχει μια μικρή κοινότητα entrepreneurs, Ελλήνων και ξένων, που ζουν στη χώρα και εργάζονται ως digital nomads και remote workers (εργαζόμενοι που δουλεύουν από μακριά, αλλά έχουν σταθερή σχέση εργασίας με κάποια εταιρεία). «Θα έλεγα πως υπάρχει ένας πυρήνας 50 ατόμων που δουλεύει σταθερά με αυτό τον τρόπο. Το καλοκαίρι αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός καθώς έρχονται νομάδες για να περάσουν στην Ελλάδα το καλοκαίρι συνδυάζοντας τις διακοπές τους» μας λέει η Εύη Μίσσα, η οποία πήρε την πρωτοβουλία να φτιάξει το fb group Digital Nomads Athensενώνοντας τους ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στην πρωτεύουσα.
Η Εύη, η οποία επίσης εργάζεται στον χώρο του digital marketing, έχει ζήσει κι εργαστεί στο Γιβραλτάρ, την Αγγλία, το Βερολίνο και την Ισπανία. «Ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο της ζωής των digital nomads είναι ασφαλώς τα ταξίδια. Είναι εμπειρία ζωής να ζήσει κανείς στο εξωτερικό για κάποιο διάστημα, ανοίγει πραγματικά τους ορίζοντες».
«Ένα από τα βασικά ζητήματα που μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει ως digital nomad είναι η απομόνωση, γι' αυτό και έχουμε οργανώσει μία κοινωνική συνάντηση κάθε μήνα ώστε να έχουν την ευκαιρία να γνωριστούν οι άνθρωποι μεταξύ τους», λέει η Εύη. Μικρά κέντρα ψηφιακών νομάδων υπάρχουν και στη Ρόδο και το Ηράκλειο, όπου υπάρχουν φιλικά προς τους νομάδες καφέ ή co-working spaces, κοινόχρηστοι χώροι εργασίας που προσφέρουν τις δυνατότητες που θα έβρισκε κανείς σ' ένα γραφείο και μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει για κάποιες μέρες ή μεγαλύτερο διάστημα έναντι κάποιου αντιτίμου.
Μία πόλη που έλκει ψηφιακούς νομάδες (το Nomad Listαξιολογεί πόλεις ανάλογα με τον καθαρό αέρα, αν οι ντόπιοι είναι φιλικοί, πόσο ασφαλής είναι για γυναίκες κ.ο.κ.) είναι το Chiang Mai στην Ταϊλάνδη. «Είναι ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα για τους digital nomads» μας εξηγεί ο Δανός Anders Trasborg Thomsen που πέρσι εγκατέλειψε τον κόσμο των επιχειρήσεων για να δοκιμάσει έναν νέο τρόπο ζωής.
«Yπάρχει μια περιοχή στο Chiang Mai, το Nimman, που είναι ζωντανό και νεανικό, σαν το Κουκάκι. Εκεί, στους πολύβουους δρόμους και τα υπαίθρια μαγαζάκια με street food ξεπροβάλλουν καφέ που μοιάζουν με αυτά της Νέας Υόρκης. Είναι μια πόλη με καλό ίντερνετ που φιλοξενεί μια κοινότητα 200 περίπου νομάδων, ενώ εκεί πραγματοποιείται και ένα σημαντικό ετήσιο συνέδριο» λέει ο Anders που στήνει ένα travel & food blog και ένα κατάστημα e-commerce. «Ο βασικός μου στόχος φέτος ήταν να φτιάξω το δίκτυό μου και γι’ αυτό δεν ταξίδεψα πολύ. Όσον αφορά τη σχέση του τοπικού πληθυσμού με τους νομάδες είναι και ζήτημα προσωπικό. Ο λαός της Ταϊλάνδης είναι ανοιχτός, εξάλλου είναι και επιχειρηματίες, προφανώς όλο αυτό το κύμα έχει και επιχειρηματικά οφέλη για τους ίδιους». Μέσα από τις γνωριμίες που έκανε ο Anders εκεί, έφτασε και στην Αθήνα όπου ζει τον τελευταίο μήνα. «Κάθε πόλη την αγαπάς για διαφορετικούς λόγους. Η Αθήνα μου αρέσει πολύ όταν λούζεται με το απογευματινό φως».
Tη δική της συναρπαστική ιστορία μας αφηγείται και η Μόνικα Μπάνι μέσω facetime που αυτόν τον καιρό ζει στο Βιετνάμ. H πολωνικής καταγωγής Μόνικα ζούσε στην Ελλάδα έχοντας το δικό της λογιστικό γραφείο. Η κρίση στάθηκε αφορμή να πάρει τη μεγάλη απόφαση και να δουλέψει από μακριά. Ήταν το 2012 όταν αγόρασε ένα εισιτήριο τρένου από τη Μόσχα για τη Μογγολία και έπειτα την Κίνα, ταξίδι που ξεκίνησε χωρίς καν να μιλάει αγγλικά. Έκτοτε ταξιδεύει, πέντε χρόνια τώρα, στην Ασία. «Στην αρχή κρατούσαν οι συνεργάτες μου το λογιστικό μου γραφείο και εγώ εργαζόμουν από το λάπτοπ. Για παράδειγμα την περίοδο των φορολογικών δηλώσεων φρόντιζα να είμαι σε πόλεις με πολύ καλό ίντερνετ και επισκέφτηκα τις Φιλιππίνες ακριβώς γι' αυτό τον λόγο».
Ένα ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι digital nomads είναι η προσαρμογή στα διαφορετικά time zones. H Μόνικα όσο ζούσε στην Κίνα έπρεπε να εργάζεται από τις 8 μ.μ. έως τις 2 π.μ. ώστε να συντονίζεται με την Ελλάδα.
«Για μένα έχει πολύ μεγάλη σημασία το ταξίδι. Δεν ήμουν από εκείνους που απλώς άλλαζαν χώρα και κλείνονταν ατελείωτες ώρες στο δωμάτιο ή σε ένα καφέ. Έχει σημασία η επαφή με τον κόσμο, το να δίνεις χρόνο σε μια χώρα, να την γνωρίσεις πραγματικά ώστε να έρθεις όσο πιο κοντά στην κουλτούρα της». Πώς αποφάσισε να αλλάξει τη ζωή της; «Έπειτα από πολλά χρόνια σκληρής δουλειάς είπα “όχι, δεν μπορεί να συνεχιστεί έτσι η ζωή, δεν μπορώ να ζω μες τη μιζέρια, έχουμε μια ζωή”. Είχα κάνει κάποιες οικονομίες, μην φανταστείτε πολλά, και ξεκίνησα. Όλοι μπορούμε να το κάνουμε».
Όταν οι πελάτες άρχισαν να λιγοστεύουν στο γραφείο, νοίκιασε το σπίτι της στην Αθήνα μέσω airbnb, και τελικά έκλεισε και το γραφείο. Σήμερα, σε όποια χώρα ζει, νοικιάζει μεγάλα σπίτια και επινοικιάζει δωμάτιά του μέσω airbnb, ώστε να καλύπτει τα έξοδά της. «Στο Βιετνάμ μπορείς να βρεις σπίτι με 200 ευρώ, και τα καθημερινά σου έξοδα να είναι 4 ευρώ. Εξαρτάται βέβαια από τις ανάγκες του καθενός, όμως πιστεύω πραγματικά πως ποτέ δεν είναι αργά. Για κανέναν. Έχω δει τόσες χώρες, έχω γνωρίσει τόσους ωραίους ανθρώπους και καταστάσεις. Αυτή η εμπειρία με έχει κάνει τελικά πιο ευτυχισμένη».
Θα είναι αυτό το εργασιακό μοντέλο του μέλλοντος;
Δημοσίευμα του Guardian προβλέπει ότι 4 εκατομμύρια άνθρωποι θα δουλεύουν το 2020 σε co-working γραφεία, έναντι 1 εκατομμυρίου το 2016. «Υπάρχει πάντα μια διαφορά φάσης ανάμεσα στην οργάνωση της κοινωνίας και τις ανάγκες της και το νομικό και θεσμικό πλαίσιο. Ήδη αυτό το νέο κύμα στο επιχειρείν έχει ξεκινήσει, νέα μοντέλα εταιρειών έχουν πετύχει, όπως π.χ το Beat, η Uber, το airbnb» μας λέει ο Κωνσταντίνος Μιλλεούνης.
«Νιώσαμε από τους πρώτους την κρίση και θέλησα να βρω έναν νέο δρόμο, να μάθω νέα πράγματα. Η ζωή και η εργασία γίνονται ένα όταν ακολουθεί κανείς αυτόν τον τρόπο ζωής. Η συνολική ποιότητα ζωής, η ισορροπία, η συναισθηματική ικανοποίηση μετράνε πολύ, όμως χάνει κανείς την ασφάλεια ενός δεδομένου μισθού, συχνά τα οικονομικά μπορεί να είναι δύσκολα» εξηγεί ο Κωσταντίνος που έχει ασχοληθεί με websites και πλατφόρμες για τον τουρισμό και την υγεία.
«Δεν έχουν όλοι τις δεξιότητες ή την προσωπικότητα για να ακολουθήσουν αυτόν τον τρόπο ζωής. Οι θέσεις θα είναι πεπερασμένες κάποτε, αλλά δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε πόσες θα είναι στο μέλλον. Συνήθως οι digital nomads και οι remote workers είναι άνθρωποι δημιουργικοί που επιλέγουν να αυτονομηθούν και καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια, γεγονός που παρακινεί κι εσένα. Στις πολυεθνικές ισχύει ακόμα το σύστημα καρότο-μαστίγιο και όλοι ξέρουμε ποιο χρησιμοποιείται συχνότερα. Το σύστημα φοβάμαι ότι θα είναι το τελευταίο που θα αλλάξει. Όμως υπάρχουν πια επιχειρηματίες με ανοιχτό μυαλό».
Ο Νοτιοαφρικανός Simon Lewis έχει ταξιδέψει σε 21 χώρες τον τελευταίο χρόνο καιπλέον έχει ζει μεταξύ Αθήνας και Καλαμάτας. Πιστεύει πως «δεν είναι το μέλλον, είναι το παρόν. Όταν ξεκίνησα τη δική μου εταιρεία μάρκετινγκ πριν δέκα χρόνια, όλα αυτά ήταν πολύ καινούργια στη Νότιο Αφρική. Όμως είμαι σίγουρος ότι τα παλιά μοντέλα εργασίας δεν θα υπάρχουν στο μέλλον». Όχι ότι η ζωή των nomads είναι σπαρμένη με ρόδα. Πρέπει να διαχειρίζεσαι πολύ καλά τον χρόνο του. «Όταν δουλεύεις για τον εαυτό σου θα πρέπει να είσαι άκρως αποτελεσματικός. Προσωπικά ανοίγω τον υπολογιστή μου μόνο όταν πρέπει να δουλέψω» ομολογεί ο Simon. Τίθενται ζητήματα όπως η ιατροφαρμακευτική κάλυψη και ο τόπος που φορολογείται κανείς, ενώ έπειτα από κάποια χρόνια μπορεί κάποιος να κουραστεί από τα ταξίδια.
Για τον Simon η Ελλάδα αποτελεί πολύ καλό προορισμό για έναν νομά καθώς «προσφέρει αυτό το εκπληκτικό κλίμα, καλά ενοίκια και εύκολη πρόσβαση στα μεγάλα κέντρα της Ευρώπης, όπως το Λονδίνο, το Άμστερνταμ, το Βερολίνο». O ίδιος διοργανώνει στην Ελλάδα και το εξωτερικό co-working days, ημέρες που οι digital nomads συγκεντρώνονται σε έναν χώρο για να δουλέψουν μαζί, να συζητήσουν, να δικτυωθούν. Από τη συναναστροφή μπορεί να προκύψουν νέες ιδέες ή συνεργασίες ή μπορεί κανείς απλώς να δουλέψει πάνω στο δικό του πρότζεκτ έχοντας παρέα. Στην Ελλάδα co-working days γίνονται από τον Ιανουάριο σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ενώ ένα pop up event θα γίνει και στην Καβάλα στις 12 Οκτωβρίου.
Στο εξωτερικό δεν υπάρχουν μόνο co-working days και co-working γραφεία, αλλά και co-living spaces, δηλαδή χώροι όπου μπορεί κανείς και να ζήσει για κάποιο διάστημα με “ομοϊδεάτες”. Ανά τον κόσμο ξεπηδούν ξενώνες, boutique ξενοδοχεία, κρουαζιέρες και τουριστικά γραφεία, ακόμα και dating apps για τους digital nomads. Eταιρείες όπως η Unsettled προσφέρει οργανωμένη διαμονή στο Μπαλί, τη Βαρκελώνη, τη Λίμα και άλλους προορισμούς για έναν μήνα καλύπτοντας βασικές ανάγκες των ψηφιακών νομάδων έναντι κατά μέσο όρο 2.000 δολαρίων. Aλυσίδα ξενώνων έχει και η εταιρεία Roam και πολλές ακόμη. «Το τι θέλει ο καθένας στη ζωή του είναι προσωπικό ζήτημα» λέει ο Simon. «Πλέον προσφέρονται πολλές επιλογές, εναπόκειται σε εμάς τι θα επιλέξουμε ανάλογα με την προσωπικότητα και τις ανάγκες μας».
